Της Μάνιας Σωτηροπούλου
πρώτη δημοσίευση: Ιούνιος 2018, η κιουρί@ τεύχος 0
[…] τα κορίτσια απαιτούν την ελεύθερη κυκλοφορία των αγοριών στο μη ανάμεικτο κτίριο τους, σε αντίθεση με τα αγόρια στα οποία επιτρέπεται η παρουσία κοριτσιών.
22 mars 1968, mai 68, et les femmes
Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι ο Μάης του ‘68, δεν είναι το εξεγερσιακό πρότυπο μίας φαντασίωσης. Ο Μάης του ‘68 ήταν αυτός που έδωσε εικόνα και λόγο στη φαντασίωση της εξέγερσης. Ο Μάης είναι η τομή στην κινηματική πρακτική, την πολιτική σκέψη, τη σύγχρονη κοινωνική θεωρία· και κατ’ ουσίαν δε μπορούν να φανταστούμε κινηματική και πολιτική πρακτική σήμερα έξω ή/και μακριά από τους όρους και τη μεθοδολογία που τέθηκαν το ‘68. Με άλλα λόγια, αυτό που προσπαθώ να υπονοήσω είναι το ήδη γνωστό σχήμα περί Νέων Κοινωνικών Κινημάτων και της μεθοδολογίας τους που επικαθορίζουν την σημερινή πολιτική πρακτική. Από την άλλη, υπάρχει ο φόβος της χρήσης του όρου Νέα Κοινωνικά Κινήματα, λόγω του επιστημονικού εποικισμού της έννοιας από τη θεωρία περί μεταϋλιστικών αξιών. Ωστόσο, ο Μάης δε σφράγισε μόνο όσες/όσους ήταν στη θέση ή πήραν τη θέση των από τα κάτω, σφράγισε και όλη την ιδεολογική κυριαρχία των από πάνω, όπως θα δούμε παρακάτω.
Γιατί όμως όχι μεταϋλιστικές αξίες; Τί πιο υλιστικό από την ανάγκη για άρση της διάκρισης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στους κοιτώνες της Ναντέρ τους πρώτους μήνες του 1968; Τί πιο υλιστικό από το αίτημα για δημιουργία βιβλιοθήκης στη Ναντέρ; Τί πιο υλιστικό από τις συνδηλώσεις για μία άλλη σεξουαλικότητα που παρήχθησαν από την εικόνα των φουσκωμένων προφυλακτικών στην πισίνα του ίδιου ιδρύματος; Τί πιο υλιστικό από τη σύγκρουση της “Ancien Régime” με τις/τους φοιτήτριες/ες, τη στιγμή που ο Υπουργός Παιδείας αντίκρισε την εικόνα της πισίνας; Ο υλισμός του αιτήματος μας αφορά διότι απαντάει στις ανάγκες. Την έννοια των αναγκών ας την κρατήσουμε γιατί εν συνεχεία θα χρειαστεί να την επανεξετάσουμε.
Η Μαγιάτικη πολιτική πρακτική θέτει στο προσκήνιο τη γυναικεία διεκδίκηση στο δρόμο. Μετά το Β’ Π.Π. τα χαρακτηριστικά της λεγόμενης μαζικής δημοκρατίας είναι σαφώς έμφυλα προσδιορισμένα και αναπαρήγαγαν τις πατριαρχικές δομές εξουσίας· από τα συνδικάτα και τους χώρους εργασίας μέχρι τις Σχολές, και από τις διαπροσωπικές σχέσεις μέχρι τις αμιγώς ερωτικές, οι δύο δεκαετίες μετά τον πόλεμο δεν επερωτούν κατ’ ουσίαν την έμφυλη διάκριση, αλλά περιορίζονται στην ταξική ανάλυση της πραγματικότητας.
Έχει ενδιαφέρον πως μέσα από το αίτημα μίας ολόκληρης γενιάς που διαμηνύει σε όλους τους τόνους ότι δε θέλει στο μέλλον να γίνει η γενιά που θα καταπιέσει, με αυτό τον τρόπο εισάγεται η φεμινιστική πλευρά του αγώνα. Με άλλα λόγια, αν παραδεχτούμε ότι ο Μάης δεν ήταν κατ’ ουσίαν οι προλετάριοι, αλλά αυτοί που προορίζονταν για τους μελλοντικούς κυρίαρχους, αλλά αρνούνται αυτό το ρόλο, μπορούμε να κατανοείσουμε γιατί την ίδια στιγμή φεμινιστικοποιείται ο αγώνας. Ο αντι-ιεραρχικός και αντιγραφειοκρατικός χαρακτήρας του Μάη, στοιχεία που παρήχθησαν και αναπαρήχθησαν εντός της πατριαρχίας, είναι την ίδια στιγμή και φεμινιστικά. Είναι η γενιά που αρνείται να είναι η υπηρέτρια του άρχοντα, η γυναίκα του συζύγου, η καλή του κυρίου, η γραμματέας του αφεντικού. Η άρνηση αυτών των ρόλων δεν είναι μόνο η άρνηση της έως τότε τάξης πραγμάτων, δεν είναι μόνο η άρνηση των παγιωμένων ιεραρχιών είναι και η άρνηση των σχέσεων υποταγής εντός των παγιωμένων πατριαρχικών δομών των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής φορντικού μοντέλου, όπως εμπεδώθηκε την πρώτη περίοδο της Χρυσής Τριακοντεατίας. Ωστόσο, δεν λέω προς ώρας σχέσεις εξουσίας, καθώς ο όρος θα χρειαστεί να εξεταστεί εν συνεχεία μαζί με την έννοια των αναγκών.
Τα φεμινιστικά αιτήματα του Μάη τίθενται στο επίπεδο του γαλλικού κοινωνικού σχηματισμού ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του 1960 σχετικά με το χάπι αντισύλληψης και την άμβλωση, ωστόσο οργανωμένη κίνηση διεκδίκησης δημιουργήθηκε μία δεκαετία αργότερα στο απόηχο του ‘68, το MLAC (Mouvement pour la liberté de l’avortement et la contraception), ενώ τρία χρόνια νωρίτερα το 1970 συστάθηκε το MLF (Mouvement de libération des femmes). Τα αιτήματα για εξουσία των γυναικών επί των σωμάτων τους ήρθαν να συναντήσουν ή/και να αποτελέσουν αρωγό στη συζήτηση για μία γυναικεία σεξουαλικότητα. Η σεξουαλική απελευθέρωση τίθεται στο επίκεντρο της γενιάς του baby boom και την ίδια στιγμή εισάγεται και πάλι η συζήτηση για ισότητα σε μισθούς και εργασιακά δικαιώματα. Συνεπώς, μέσα από τη χειραφετησιακή μήτρα του Μάη τα νέα φεμινιστικά αιτήματα συναντιόνται και ανανοηματοδοτούν τα πλέον κλασικά αιτημάτα του εργατικού κινήματος.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει πλέον να γίνει αναφορά στο γνωστό σύνθημα “το σώμα μου μου ανήκει”. Πιστεύω πως η αυτοδιάθεση των σωμάτων είναι από τα βασικά αιτήματα όχι μόνο για το φεμινιστικό αλλά και το lgbtqqi κίνημα. Την ίδια στιγμή, σε αυτό το σύνθημα, βρίσκεται και κάτι το ενδιαφέρον για την αναπαραγωγή των κυρίαρχων σχέσεων. Αν ξαναπιάσουμε τη συζήτηση για το πλαίσιο, που ο Μάης εκτυλίσσεται, όχι μόνο στην Γαλλία, αλλά και πανευρωπαϊκά, θα πρέπει να γίνει μία αναφορά στις σχέσεις παραγωγής της περιόδου. Το κεϋνσιανό κράτος πρόνοιας, το φορντικό μοντέλο παραγωγής και η μεταπολεμική συνθήκη συνύπαρξης στα δυτικά φιλελεύθερα κράτη κλυδωνίζεται και επερωτάται από το Μάη. Μία πενταετία αργότερα η πρώτη πετρελαϊκή κρίση θα δημιουργήσει τριγμούς στο υπάρχον οικοδόμημα, ενώ η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση δημιουργεί ερωτήματα ως προς την ίδια την αφήγηση των κυρίαρχων, καθώς πλέον απισχνάζει η πρόταση ενός ευοίωνου μέλλοντος, τουλάχιστον στα θεμέλια, που έθεσαν, οι δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Με άλλα λόγια αυτό που στα τέλη του 1970 θα εισαχθεί στην πολιτική θεωρία ως νεοφιλελευθερισμός θα πρέπει να έχει μία αφήγηση, μία αφήγηση που ενσωματώνει στοιχεία από την προηγούμενη περίοδο αμφισβήτησης.
Όπως ήδη ειπώθηκε, θα πρέπει να ασχοληθούμε με τις έννοιες της ανάγκης και των σχέσεων εξουσίας. Η ανάγκη είναι μία πραγματικότητα η οποία αναδεικνύεται κάθε φορά όταν υπάρξουν οι όροι που φωτίζουν αυτή την πτυχή της κοινωνικής πραγματικότητας, με απλά λόγια η ανάγκη για το δικαίωμα στη αυτοδιάθεση των σωμάτων μας πάντα υπήρχε, αλλά ανεδείχθη σε μία περίοδο που υπήρξαν οι κοινωνικό – πολιτικό – οικονομικοί όροι αμφισβήτησης της υπάρχουσας συνθήκης. Πέρα όμως από τη ριζοσπαστική πτυχή ανάλυσης της ανάγκης, θα μπορούσε να υπάρξει μία συζήτηση για την ανάγκη ως πτυχή των κυριάρχων σχέσεων παραγωγής; Εκεί δε μιλάμε πλέον για ανάγκη αλλά για δημιουργία αναγκών, ο πληθυντικός αντανακλά την έννοια των αγαθών και συνεπώς της κατανάλωσης. Αναφορικά δε με τις σχέσεις εξουσίας, η προηγούμενη κατάσταση που περιγράφεται κι από τον τίτλο του παρόντος άρθρου, περιγράφει σχέσεις υποταγής, διότι δεν αμφισβητείται η κυριαρχία επί του σώματος, δεν επερωτάται ο ρόλος, και επ’ ουδενί δεν αφορά η αποδοχή αυτής της σχέσης από πλευράς του υποτελούς. Στις σχέσεις εξουσίας ψηλαφίζεται η δυναμικότητα και η μεταβλητότητα εντός των σχέσεων, και σαφώς μπορεί να παρατηρηθεί η συμφωνία των μερών, ειρημένη ή άρρητη.
Κι εδώ τίθεται το ερώτημα, όλα αυτά πως σχετίζονται με τα φεμινιστικά αιτήματα του Μάη. Η σχέση του νεοφιλελευθερισμού με την κουλτούρα, τα κεκτημένα και το λόγο του Μάη έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στο επίπεδο των φεμινιστικών διεκδικήσεων. Ως τώρα υπάρχουν πολλές συζητήσεις περί της ενσωμάτωσης του Μάη από το κυρίαρχο πρότυπο. Θα υποστήριζα ότι η αδυναμία του νεοφιλελευθερισμού να παράξει ηγεμονική αφήγηση για το μέλλον καταδεικνύεται στην υιοθέτηση των αιτημάτων και του λόγου του Μάη. Αυτό παρατηρείται και στο ζήτημα των έμφυλων αγώνων.
Το Play Boy και το Cosmopolitan είναι η νεοφιλελεύθερη εκδοχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης και της αυτοδιάθεσης των σωμάτων. Τίθεται, λοιπόν, τουλάχιστον κατά τη γράφουσα, μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, η οποία αφορά άμεσα την καθημερινότητα όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από το κίνημα του #metoo από τη μία και την πρωτοβουλία 100 Γαλλίδων από την άλλη. Από τη μία η ελευθεριακή πρόσληψη των ανθρώπινων σχέσεων με άρση της ιδιοκτησιακής αντίληψης για τα σώματα και από την άλλη μία φιλελεύθερη πρόσληψη της σεξουαλικότητας, που θα μπορούσε να περιγραφεί ως ελευθεριότητα, όχι με τις ιστορικές συνδηλώσεις της έννοιας, αλλά υπό το πρίσμα μία σεξουαλικής τρυφηλότητας φιλελεύθερου ατομικισμού. Και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να διαπιστωθεί η εναντίωση στον συντηρητισμό, ωστόσο είναι ξεκάθαρα τα στοιχεία πουριτανισμού ενός λόγου ο οποίος εισάγει υπό όρους τη σεξουαλική παρενόχληση χάριν ενός ερωτικού παιχνιδιού,.
Φτάνοντας προς το τέλος, θα πρέπει να φωτιστούν κάποια σημεία λίγο περισσότερο. Σε ό,τι αφορά το εικονοκλαστικό του λόγο και της αναπαράστασης της πραγματικότητας, ο Μάης απετέλεσε τομή την οποία δε μπορούμε να διανοηθούμε αν δε μελετήσουμε την πολιτική ιστορία των κινημάτων πριν το Β’ Π.Π. Επίσης, η τομή που δημιούργησε στην πρόσληψη των διαπροσωπικών και ερωτικών σχέσεων έχει στον πυρήνα το δικαίωμα στην επιθυμία, την απόλαυση και την αυτοδιάθεση των σωμάτων μας. Πρώτη φορά οι ακτιβίστριες/ες αγωνίζονται συν τοις άλλοις για το δικαίωμα στη επιθυμία. Ωστόσο, η επιθυμία όπως αναγνώσθηκε από τους κυρίαρχους είναι ένα σημείο εντός της καταναλωτικής αλυσίδας. Το πρόβλημα ωστόσο, δεν είναι η υιοθέτηση στοιχείων του ριζοσπαστισμού του Μάη από τη νεοφιλελεύθερη αφήγηση. Το πρόβλημα έγκειται στην πρόσληψη της νεοφιλελεύθερης αφήγησης αναφορικά με την απελευθέρωση των σωμάτων από ιδιοκτησιακές αντιλήψεις, ως ριζοσπαστικής. Εν ολίγοις σήμερα, 50 χρόνια μετά, καλούμαστε όλ@ να επανανοηματοδοτήσουμε το σύνθημα “το σώμα μου μου ανήκει” προς μία ριζοσπαστική πρόσληψη των σωμάτων μας και των σχέσεων.
