Της Μαργαρίτας Νίκια
πρώτη δημοσίευση: Ιούνιος 2018, η κιουρί@ τεύχος 0
Το φιλμ The Stoning of Soraya Μ (2008) του Αμερικάνου ιρανικής καταγωγής, Cyrus Nowrasteh, είναι βασισμένο σε αληθινή ιστορία, η οποία καταγράφηκε πρώτη φορά στο βιβλίο του Γαλλοϊρανού Freidoune Sahebjam που κυκλοφορεί και στα ελληνικά με τον τίτλο Ο λιθοβολισμός της Σοράγια Μανουτσεχρί (Εστία: 1992).
Η υπόθεση ξεκινά με τον Freidoune Sahebjam (James Patrick Caviezel) να βρίσκεται τυχαία για μερικές ώρες σε ένα μικρό απομακρυσμένο χωριό στο Ιράν του 1986, όπου μια γυναίκα, η Zahra (Shohreh Aghdashloo), του διηγείται τα γεγονότα που συνέβησαν την προηγούμενη μέρα, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να γίνει γνωστή η ιστορία της σε όλον τον κόσμο, γιατί, όπως λέει, στη χώρα της οι φωνές των γυναικών δεν έχουν αξία και θέλει ο ξένος αυτός να πάρει την φωνή της μαζί του. Η Soraya (Mozhan Marnò), ανιψιά της Zahra, είναι μια νεαρή δυναμική γυναίκα, πιστή μουσουλμάνα και καλή μητέρα, παντρεμένη, με τέσσερα παιδιά. Ο άντρας της, Ali (Navid Negahban), ο οποίος την κακοποιεί, θέλει να την χωρίσει για να παντρευτεί τη δεκατετράχρονη κόρη του γιατρού, η οποία έχει μεγάλη προίκα. Το διαζύγιο όμως, στην ιρανική κοινωνία της υπαίθρου, εκτός από ντροπιασμένη, θα αφήσει τη Soraya να αναλάβει μόνη το βάρος της ανατροφής των δύο κοριτσιών τους, και έτσι αρνείται. Ο άντρας της θα εκμεταλλευτεί την ανισότητα, που αναπαράγει και θεσμικά καθιερώνει ο ισλαμικός νόμος, και θα συκοφαντήσει τη γυναίκα του ως «μοιχαλίδα», ώστε να καταδικαστεί σε λιθοβολισμό, για να μπορέσει αυτός στη συνέχεια να παντρευτεί τη δεκατετράχρονη.
Η ταινία καταφέρνει, παρά τα σκηνοθετικά λάθη και τις συχνά υπερβολικά θεατρικές ερμηνείες, να αναδείξει το ηθικό σθένος της Soraya μπροστά στην αδικία. Η θεία Zahra παρουσιάζεται ως ανεξάρτητη, μορφωμένη και έτοιμη να εναντιωθεί στις αρχές και την αδικία, ενάντια στα στερεότυπα που θέλουν τις μουσουλμάνες γυναίκες υποταγμένες. Η προσπάθεια της Zahra, να γίνει γνωστή η ιστορία της Soraya, δε βασίζεται τόσο στην κριτική του ισλαμικού νόμου, όσο στην ανάγκη της να μιλήσει για τους άντρες του χωριού που παρερμηνεύουν τη θρησκεία, ώστε να νομιμοποιήσουν την πατριαρχία, το μισογυνισμό και το συντηρητισμό της μικρής τους κοινότητας.
Η Soraya τελικά καταδικάζεται, καθώς αδυνατεί να αποδείξει την αθωότητά της, όπως όφειλε, σύμφωνα με τα όσα προβλέπει ο ισλαμικός νόμος. Μάλιστα, όπως αναφέρεται κατά τη διάρκεια της ανάκρισης της Soraya, όταν ένας άντρας κατηγορηθεί για μοιχεία, η γυναίκα είναι αυτή που οφείλει να αποδείξει την ενοχή του. Η ταινία καταγράφει ακόμη τη χαρακτηριστική περίπτωση που άνδρες δικαστές- κριτές φαίνονται να απολαμβάνουν την εξουσία που έχουν να αποφασίζουν για το ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει.
Οι γυναίκες από την άλλη παρουσιάζονται να τηρούν κατά γράμμα τις ηθικές αρχές/τα ήθη και τα έθιμα και στην πλειοψηφία τους να δέχονται πιστά τις αποφάσεις των ανδρών του χωριού. Η τόσο έντονη αντίθεση ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες, – σαν μια μάχη ανάμεσα στο απόλυτα καλό και στο απόλυτα κακό-, αποτελεί ένα από τα στοιχεία που κάνουν την ταινία αυτή να μοιάζει πολωμένη και συχνά μονομερής. Ο σκηνοθέτης, στην προσπάθειά του να ξεπεράσει αυτό το δίπολο, παρουσιάζει το δήμαρχο του χωριού φανερά προβληματισμένο, παγιδευμένο ανάμεσα στο ρόλο του ως αρχηγού του χωριού και στην ηθική του ακεραιότητα, να παλεύει μάταια να μην πάρει λάθος απόφαση.
H βάναυση τιμωρία του λιθοβολισμού, που προβλέπεται από τη Σαρία, αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα εξαιρετικά επίμαχο ζήτημα σχετικά με τον ισλαμικό νόμο. Εφαρμόζεται στο όνομα της ηθικής, κυρίως σε γυναίκες που έχουν κατηγορηθεί για μοιχεία και σε χώρες όπως η Σομαλία και η Υεμένη δεν έχει ακόμα καταργηθεί. Σε άλλες χώρες η μοιχεία εξακολουθεί να τιμωρείται με μαστίγωση. Στην Ελλάδα, η μοιχεία αποποινικοποιήθηκε με το νέο οικογενειακό δίκαιο τον Ιούλιο του 1982, παρά τις προειδοποιήσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος ότι «η αποποινικοποίηση της μοιχείας θα κλονίσει τα θεμέλια της οικογένειας και του γάμου», ενώ μέχρι τότε προβλεπόταν ποινή φυλάκισης.
Το 2014, η συγγραφέας και ακτιβίστρια Golrokh Ebrahimi Iraee έγραψε ένα βιβλίο για την ψυχολογική αντίδραση μιας γυναίκας η οποία, αφού είδε την ταινία του Cyrus Nowrasteh πέταξε ένα αντίγραφο του Κορανιού στη φωτιά. Το μυθιστόρημά της δεν εκδόθηκε ποτέ, έγινε όμως η αιτία καταδίκης της σε έξι χρόνια κάθειρξη για «προσβολή της ιερότητας του Ισλάμ και προπαγάνδα εναντίον του συστήματος», μια ποινή που ακόμα εκτίει.
Το The Stoning of Soraya Μ. αποτελεί μια ηχηρή καταγγελία της πατριαρχίας και του μισογυνισμού, που αντανακλούν οι διατάξεις του ισλαμικού νόμου, χωρίς όμως να μοιάζει ισλαμοφοβική. Ψηλαφίζει τη γυναικεία υπόσταση, δίνοντάς της λόγο, ενάντια στην αντικειμενοποίηση των γυναικών, και ιδιαίτερα των μουσουλμάνων γυναικών, και στην αναπαράστασή τους ως πειθήνιων και αβοήθητων πλασμάτων.
