της Αλίκης Κοσυφολόγου
πρώτη δημοσίευση: Ιούνιος 2018, η κιουρί@ τεύχος 0
Η περίπτωση του μητροπολίτη Αμβρόσιου, ο οποίος το 2015 με την αφορμή της κατάθεσης σε δημόσια διαβούλευση του νομοσχεδίου για τη συμπερίληψη και των ομόφυλων ζευγαριών στο νομοθετικό πλαίσιο των συμφώνων συμβίωσης δημοσίευσε ένα κείμενο με τίτλο: «Αποβράσματα της κοινωνίας! Σήκωσαν κεφάλι! Ας μιλήσουμε έξω από τα δόντια: ΦΤΥΣΤΕ ΤΟΥΣ!», δεν είναι μοναδική. Με το πρόσχημα των διάφορων νομοθετικών πρωτοβουλιών, που λαμβάνονται στην κατεύθυνση της διεύρυνσης των θεσμικών δικαιωμάτων των λοατκι πολιτών, -η συζήτηση για το Αντιρατσιστικό νομοσχέδιο το 2014 ήταν η αρχή ενώ ακολούθησαν η ψήφιση του διευρυμένου συμφώνου συμβίωσης το 2015 και η θεσμική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου το 2017 -εκπρόσωποι της εκκλησίας έχουν επιτεθεί δημόσια στη λοατκι κοινότητα, στους μετανάστες και στις μετανάστριες, χρησιμοποιώντας έναν ακραιφνώς ομοφοβικό, ρατσιστικό, υβριστικό και μισανθρωπικό λόγο.
Βεβαίως, δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά και μεμονωμένες πράξεις ακροδεξιών ιερέων, καθώς στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, οι εκφραστές αυτού του λόγου καλύπτονται από τη σιωπηρή αποδοχή ή ακόμη και τη δημόσια επιδοκιμασία από την πλευρά των θεσμικών οργάνων της εκκλησίας. Εξάλλου, οι επίσημες θέσεις της εκκλησίας εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να αποτελούν θεμέλιο της ιδεολογικής -ηθικής νομιμοποίησης του σεξισμού και της ομοφοβίας.
Η εκκλησία στην Ελλάδα ιστορικά έχει διαδραματίσει ένα ρόλο θεματοφύλακα της πατριαρχίας, φυσικοποιώντας την έμφυλη ανισότητα και αποδίδοντας ηθική νομιμοποίηση στη βία που απορρέει από αυτήν. Από την εποχή των φεμινιστικών αγώνων για την αναγνώριση του δικαιώματος στην έκτρωση((Η επίσημη εκκλησία καθώς και εκκλησιαστικές – θρησκευτικές οργανώσεις είχαν τον πιο κεντρικό ρόλο μεταξύ των αντιδραστικών δυνάμεων που αρνούνταν τη θεσμική αναγνώριση του δικαιώματος στην άμβλωση στις αρχές της δεκαετίας του ογδόντα καταγγέλλοντας ως «παρανοϊκό και παράνομο κίνημα της “νομιμοποιήσεως” των εκτρώσεων» . Στο περιοδικό Φίλοι Πολυτέκνων (Ζ, τεύχος 17, Μάρτιος 1983) η έκτρωση είχε χαρακτηριστεί έγκλημα, ενώ είχε παρατεθεί με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες η επίσημη άποψη της εκκλησίας. Έφη Αβδελά, Μαρίνα Παπαγιαννάκη, Κωστούλα Σκλαβενίτη, «1976-1986 Έκτρωση: Το Χρονικό μιας Διεκδίκησης», Δίνη: Φεμινιστικό Περιοδικό, τεύχος 1, σελ. 16)), μέχρι, τις συλλογικές διεκδικήσεις της λοατκι κοινότητας, η Εκκλησία και οι εκπρόσωποι της βρίσκονται πάντα σε αντιπαράθεση με αυτά τα κινήματα εκφράζοντας έναν πολύ συνεκτικό ακραιφνώς συντηρητικό πολιτικό λόγο για τα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας.
Η Ακροδεξιά, η Χ.Α. και η εκκλησία – συχνά σε συνεργασία μεταξύ τους- επιδίωξαν μέσα στις συνθήκες της κοινωνικής κρίσης, που η λιτότητα διαμόρφωσε να κεφαλοποιήσουν υπάρχουσες ιδεολογικές τάσεις στην ελληνική κοινωνία ενεργοποιώντας ρατσιστικά και σεξιστικά αντανακλαστικά και διατυπώνοντας αναβαθμισμένες πολιτικές θέσεις για τα σχετικά ζητήματα. Aυτές οι απόψεις, ακόμη κι όταν δεν διατυπώνονται από τους τυπικούς εκπροσώπους της Ακροδεξιάς, όπως συνέβη το 2012 με τον Α. Λοβέρδο που είχε υποστηρίξει ότι «η αδήλωτη πορνεία είναι πρόβλημα για την ελληνική οικογένεια» και ότι « η μετάδοση του AIDS γίνεται από τη γυναίκα μετανάστρια στον Έλληνα άνδρα οικογενειάρχη», εκφράζονται μέσα σε ένα πλαίσιο συμμαχίας του νεοφιλελευθερισμού με αυτές. Όπως αντίστοιχα σήμερα, η με κάθε κόστος συνέχιση της συνεργασίας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με ΑΝ.ΕΛ αντανακλά μια αποδοχή της συμμαχίας αυτής.
«Αν είχα όπλο και μπορούσα από τον νόμο, θα το χρησιμοποιούσα να τελειώνουμε» είπε μεταξύ άλλων ο μητροπολίτης Αιγιαλείας και Καλαβρύτων Αμβρόσιος στο δικαστήριο στο οποίο είχε οδηγηθεί ως κατηγορούμενος, μετά την μήνυση που κατατέθηκε εναντίον του από εννέα μέλη της λοατκι κοινότητας για δημόσια υποκίνηση ρατσιστικού μίσους και κατάχρηση θρησκευτικού αξιώματος. Στο πλευρό του βρίσκονταν βουλευτές της Χ.Α., ανάμεσα στους οποίους και ο «γνωστός» χρυσαυγίτης βουλευτής Η. Παναγιώταρος((
Ο ήδη εκλεγμένος βουλευτής της ΧΑ Παναγιώταρος είχε πρωταγωνιστήσει το 2012 σε ένα ακόμη «κορυφαίο» επεισόδιο ομοφοβικού και ρατσιστικού μίσους με λεκτικές επιθέσεις έξω από το θέατρο Χυτήριο στην πρεμιέρα της παράστασης Corpus Christi Πρωταγωνιστής του επεισοδίου είχε πει τα αξέχαστα: «Πουστράκι τελειώνετε, κατάλαβες; Τελειώνουν τα πουστράκια. Άντε κωλομπήχτες, μαλάκες, ηθοποιοί του κώλου, ε μαλάκες, ηθοποιοί του κώλου. Κοίτα πουτανάκι, έρχεται η ώρα σου. Τράβα ρε, τράβα, έρχεται η ώρα σου. Έρχεται ρε και η αστυνομία σάς φυλάει τα κωλαράκια, αφού σας τα γαμάνε που σας τα γαμάνε οι Πακιστανοί ρε. Αδερφές ξεσκισμένες. Γαμημένες αλβανικές κωλοτρυπίδες, ε γαμημένες αλβανικές κωλοτρυπίδες». (12.12.2012))). Λίγους μήνες νωρίτερα, από τις 15 ως τις 22 Οκτωβρίου του 2017, ο Αμβρόσιος είχε οργανώσει συμβολική διαμαρτυρία με καμπάνες να χτυπούν πένθιμα σε όλες τις ενορίες της περιφέρειάς του κατά της ψήφισης του νόμου για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, χαρακτηρίζοντάς τον «αντιχριστιανικό, ανθελληνικό αλλά και εξωφρενικής έμπνευσης». Ενώ ένα χρόνο πριν, σε εκτενές κείμενο, που δημοσίευσε στο προσωπικό του blog, είχε σημειώσει σχετικά με την παρουσία προσφύγων στην περιοχή του Αιγίου: «Όχι, δεν έχουμε χώρο να φιλοξενήσουμε στην περιοχή μας όλα αυτά τα στίφη των Ισλαμιστών, τα οποία εκβιαστικά αποστέλλονται στην πατρίδα μας για να την αλλοιώσουν και να την κατακτήσουν (7.11.2017)».
Η συμβολική διαμαρτυρία με τις πένθιμες τυμπανοκρουσίες, θύμιζε αρκετά τις παρόμοιες διαμαρτυρίες με θρησκευτικές αγρύπνιες που οργανώνει κάθε χρόνο ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ως απάντηση στην διοργάνωση του Thessaloniki Pride, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί «ποιμαντικά και αποτρεπτικά, η δυσάρεστη, απαράδεκτη και αξιοκατάκριτη παρουσία των ομοφυλοφίλων» όπως αναφερόταν στην επίσημη ανακοίνωση που εξέδωσε το γραφείο του τελευταίου τον Ιούνιο του 2017.
Και προφανώς ο κατάλογος με ανάλογου χαρακτήρα και ιδεολογικού προσανατολισμού δημόσιες παρεμβάσεις από τους δύο μητροπολίτες, αλλά και από άλλους ιερείς με αξιώματα, είναι ανεξάντλητος. Ο Σεραφείμ του Πειραιά είχε δηλώσει το 2008 ότι η νομιμοποίηση της ομοφυλοφιλίας ισοδυναμεί «με τη νομιμοποίηση του σαδομαζοχισμού, της ουρολαγνείας, της κοπρολαγνείας, της παιδοφιλίας, της νεκροφιλίας»((«Ελλάς, Ελλήνων ομοφοβικών», Ο Ιός της Εφημερίδας των Συντακτών, 21.09.2014)), ενώ ο Χριστόδουλος υποστήριζε την ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας δηλώνοντας ότι πρέπει «Να θεσπιστούν αυστηρές ποινές για κείνους που ντροπιάζουν την ανθρώπινη αξίαν και παραδίδονται στα έργα της ατιμίας, όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος»((Ό.π)). Ο Ιερώνυμος αναφερόμενος στην επέκταση του δικαιώματος σύναψης συμφώνου συμβίωσης και στα ομόφυλα ζευγάρια, την χαρακτήρισε ως εκτροπή. «Η Εκκλησία έχει τα πιστεύω της. Αυτοί που είναι στην Εκκλησία και πιστεύουν έχουν έναν τρόπο ζωής. Ό,τι είναι έξω από αυτό, είναι εκτροπή από τη ζωή» (22.12.2015) είχε αναφέρει.
Η ρητορική μίσους εκπροσώπων της εκκλησίας αποτελεί ένα ακόμη τεκμήριο της ανάγκης υλοποίησης του θεσμικού χωρισμού του κράτους από την εκκλησία. Επιπλέον, οι αδυναμίες του Αντιρατσιστικού Νόμου (Ν4285/2014), οι οποίες αναδείχθηκαν και μέσα από τη δίκη και την αθώωση του Αμβρόσιου, είναι εκτός των άλλων και αποτέλεσμα των πιέσεων που ασκήθηκαν θεσμικά ή και άτυπα από την εκκλησία κατά την διάρκεια της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας και κατά την πορεία μέχρι την ψήφισή του το 2014((Ο Αντιρατσιστικός Νόμος προτάθηκε για πρώτη φορά το 2011, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων διατάξεις που προσέβλεπαν στην προστασία των μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας από μία σειρά διακρίσεων, ωστόσο η ψήφιση του αναβλήθηκε και επαναφέρθηκε τον Αύγουστο του 2014 οπότε και προστέθηκαν και κάποιες διατάξεις για την προστασία ΛΟΑΤΚΙ ατόμων από την ρητορική μίσους.)). Η περίπτωση του Αμβρόσιου δεν είναι πρωτοφανής και δεν προκαλεί έκπληξη. Η εκκλησία διαχρονικά υπήρξε θεσμός αντίδρασης, συνεργός του ακροδεξιού παρακράτους και της χούντας, στο παρελθόν, και της ακροδεξιάς και της ΧΑ σήμερα. Ακόμη και η δικαίωση του Αμβρόσιου από το δικαστήριο , -ο οποίος αμετανόητος, ακόμη και κατά την διάρκεια της δίκης, προέτρεπε σε βιαιοπραγίες εναντίων άλλων ανθρώπων-, δεν είναι πρωτοφανής καθώς απλά επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της εκκλησίας να επιδρά και να επηρεάζει τη θεσμική εξουσία κι εν προκειμένω και τη δικαιοσύνη. Με άλλα λόγια, φαίνεται πως η θεσμική ανοχή προς τους ομοφοβικούς και ρατσιστές εκπροσώπους της εκκλησίας και σήμερα ισοδυναμεί, σε αρκετές περιπτώσεις, με την ανοχή σε εκπροσώπους του νεοφασισμού, υμνητές των ναζί, ρατσιστές, ομοφοβικούς και τρανσφοβικούς και σεξιστές που δικαιολογούν τη βία σε βάρος των γυναικών. Ειδικότερα, σε σχέση με τη δικαιολόγηση και κανονικοποίηση της έμφυλης βίας, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ιερέα στην Κύπρο ο οποίος, ενώ είχε καταδικαστεί για τον επανειλημμένο βιασμό της τεκνοθετημένης του κόρης, αμέσως μετά την αποφυλάκιση του επαναχειροτονήθηκε, ενώ η χρόνια κακοποιημένη νεαρή γυναίκα αυτοκτόνησε. Αναμφίβολα, το γεγονός αυτό αντανακλά τις αντιλήψεις που διέπουν τις επίσημες θέσεις και πρακτικές της εκκλησίας της Κύπρου, σχετικά με τα θέματα της έμφυλης βίας. Αντίστοιχα βεβαίως ισχύουν και για όλες τις περιπτώσεις συγκάλυψης σεξουαλικής κακοποίησης σε θρησκευτικά ιδρύματα((Μια τέτοια περίπτωση είναι το ίδρυμα Παιδικό Σπίτι στον Πειραιά ο επί πενήντα χρόνια Πρόεδρος του οποίου έχει καταδικαστεί σε 40 χρόνια για χωρίς αναστολή για κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση αποπλάνηση ανηλίκων και κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια.)).
Οπωσδήποτε οι νόμοι δεν εξαλείφουν τις ανισότητες και το ρατσισμό. ωστόσο δε γίνεται να διατηρούν θεσμικά προνόμια και εξουσίες σε φορείς και πρόσωπα που αμφισβητούν την έμφυλη ισότητα και προτρέπουν σε ρατσιστική βία. Το άρθρο 3 του Συντάγματος, σε σχέση με την «επικρατούσα θρησκεία», ακόμη κι αν ερμηνεύεται ως διαπιστωτική και όχι κανονιστική διάταξη, έχει γίνει το άλλοθι για τη διατήρηση αναχρονιστικών διατάξεων, όπως η διδασκαλία των θρησκευτικών και ο θρησκευτικός όρκος στα δικαστήρια, η κρατική μισθοδοσία των κληρικών, οι οποίες διατάξεις μεταξύ άλλων είναι προσβλητικές και προκλητικές. Πιο σημαντικά, η «επικρατούσα θρησκεία» λειτουργεί επίσης ως άλλοθι για μια χωρίς όρια κατάχρηση συμβολικής εξουσίας από αρκετούς ιερείς, οι οποίοι ανενόχλητοι σχεδόν διαδίδουν την ομοφοβία, τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Από αυτή τη σκοπιά, και ακόμη και αν θυμίζει «παλαιότερης κοπής» διεκδίκηση, – στο βαθμό που αυτή δεν έχει εκπληρωθεί- φαίνεται ότι αν υπάρχει μία ιστορική ευκαιρία που προσφέρεται με την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση, αυτή είναι ο χωρισμός της εκκλησίας από το κράτος. Οτιδήποτε άλλο πίσω από αυτή θα είναι απλά υπαναχώρηση στην Ακροδεξιά και διατήρηση ενός χώρου δυνητικών συνεργειών μεταξύ των διαφορετικών πόλων της.
*Ο Αμβρόσιος θα οδηγηθεί εκ νέου σε δίκη μετά την έφεση που ασκήθηκε στην αθωωτική απόφαση που εξέδωσε το Μονομελές Πλημμελειοδικείο στο Αίγιο τον Μάρτιο του 2018.
