Επιμέλεια – Συνέντευξη: Αλίκη Κοσυφολόγου.
H Κinga Stanczuk, φεμινίστρια ακτιβίστρια από την Πολωνία, μας μιλάει για τους πολιτικούς συσχετισμούς που οδήγησαν στη σοκαριστική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας που φέρνει σχεδόν καθολική απαγόρευση των αμβλώσεων. Επίσης, μοιράζεται μαζί μας σκέψεις αναφορικά με τις οδυνηρές κοινωνικές και έμφυλες συνέπειες μιας τέτοιας κλίμακας αντιδραστικής μεταρρύθμισης της νομοθεσίας και σχολιάζει τον πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο των πρωτόγνωρης μαζικότητας κινητοποιήσεων που πραγματοποιούνται σε όλη τη χώρα εν μέσω πανδημίας.
Θα μπορούσες σύντομα να αναφερθείς στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο που οδήγησε το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας να επιβάλλει αυτή τη σοκαριστική απαγόρευση στην άσκηση των γυναικείων αναπαραγωγικών δικαιωμάτων στην Πολωνία; Ποιός είναι ο ρόλος της εκκλησίας σε αυτή τη διαδικασία προώθησης της σχεδόν καθολικής απαγόρευσης της άμβλωσης;
Κinga Stanczuk: Η ετυμηγορία του Συνταγματικού Δικαστηρίου για την άμβλωση είναι πράγματι σοκαριστική αλλά δε μας προκαλεί έκπληξη. Το κυβερνόν κόμμα «Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης» (PiS) έχει μια μακρά ιστορία στη χειραγώγηση του νομικού συστήματος και αυτή η ετυμηγορία έρχεται ως μια λογική συνέπεια αυτής της μακράς διαδικασίας πολιτικοποιήσης του δικαστικού θεσμού. Oι δικαστές που προτάθηκαν από το PiS υποστήριξαν την καθοδηγημένη από το PiS πρωτοβουλία να καταστεί η άμβλωση αντισυνταγματική. Σε αυτή την περίπτωση όμως, το κυβερνόν κόμμα φτάνοντας στο σημείο να αναγκάσει γυναίκες να συνεχίσουν κυήσεις που φέρουν απειλητικές για τη ζωή δυσλειτουργίες, υποτίμησε τη δύναμη της οργής των γυναικών. Διαφορετικά, το έβλεπαν να έρχεται, αλλά και πάλι αποφάσισαν να προχωρήσουν με αυτό και έτσι πυροδότησαν τις πιο μαζικές πολιτικές διαδηλώσεις που έχει δει ποτέ η Πολωνία σε καιρό δημοκρατίας και μάλιστα μεσούσης της πιο θανάσιμης πανδημίας από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η απόφαση είναι το λιγότερο μια ιστορική αποτυχία κάθε μορφής πολιτικής εκτίμησης-κρίσης, αν όχι κάτι χειρότερο κι από αυτό.
Αμέσως μετά την ανακοίνωση της Απόφασης, η Αρχιεπισκοπή δημοσιοποίησε μια δήλωση εκφράζοντας «τη βαθύτατη συγκίνηση και χαρά για αυτή την αλλαγή που θα καθορίσει μια νέα εποχή». Είναι κατά γενική ομολογία γνωστό, ότι το PiS έχει ισχυρούς δεσμούς με τα ανώτατα κλιμάκια της Καθολικής Εκκλησίας και ότι είναι διατεθειμένο να ικανοποιήσει τους επισκόπους και τους ιερείς με κάθε κόστος. Η Αρχιεπισκοπή φαίνεται να είναι περισσότερο αποφασισμένη από ποτέ να κερδίσει τη μάχη ενάντια στις Πολωνές γυναίκες και παρά το ότι στις διαδηλώσεις έφτασαν να συμμετέχουν σχεδόν ένα εκατομμύριο διαδηλωτές την περασμένη εβδομάδα, οι επίσκοποι δε φαίνεται να μετακινούνται από τον στόχο τους. Προφανώς, η εκκλησία δεν έχει καμιά υποχρέωση να αντιδράσει στις τρέχουσες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας – είναι εξάλλου ένας σκληρά ιεραρχικός και συγκεντρωτικός θεσμός. Ωστόσο, αυτή η ανοιχτή πολιτική ανάμειξη της εκκλησίας έχει προκαλέσει την οργή των πολιτών, αρκετοί εκ των οποίων – λαμβάνοντας υπόψη τα στατιστικά δεδομένα- είναι καθολικοί οι ίδιοι. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και η υποστήριξη που έλαβε από την εκκλησία γίνεται αντιληπτή ως μια επιθετική παρέμβαση στις ζωές εκατομμυρίων Πολωνών. Οι διαδηλώσεις έχουν, για πρώτη φορά, λάβει μια ανοιχτή αντικληρικαλιστική τροπή και αρκετοί και αρκετές από τους διαδηλωτές και τις διαδηλώτριες έκαναν πικετο-διαμαρτυρίες στις εκκλησίες κατά τη διάρκεια των Κυριακάτικων λειτουργιών. Αυτό είναι κάτι πρωτοφανές, σε μία χώρα που σχεδόν το 90% των πολιτών αυτοπροσδιορίζονται ως καθολικοί.
Γιατί πιστεύεις ότι τα δικαιώματα των γυναικών στην Πολωνία στοχοποιούνται μεσούσης μιας παγκόσμιας υγειονομικής και κοινωνικής κρίσης; Ποιές είναι οι κοινωνικές, πολιτικές και έμφυλες συνέπειες αυτών των ανησυχητικών εξελίξεων;
Κ.S: H πρόθεση να υλοποιηθεί ένας απαγορευτικός περιορισμός στις αμβλώσεις και να πληγούν τα γυναικεία αναπαραγωγικά δικαιώματα υπήρχε πάντα. Η κυβέρνηση το έχει προσπαθήσει ξανά, καθώς το 2016 υποστήριξε ένα νομοσχέδιο που είχε εισηγηθεί το ακροδεξιό νομικό think-tank Ordo Iuris, το οποίο απαγόρευε την άμβλωση σε όλες τις περιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων των περιπτώσεων, όπου η κύηση είναι αποτέλεσμα βιασμού ή η κυοφορούσα γυναίκα χρειάζεται να υποβληθεί σε άμεση ιατρική θεραπεία. Πίσω στο 2016 ένα κύμα γυναικείων κινητοποιήσεων έβαλε φρένο στα σχέδια της κυβέρνησης, αλλά αυτή τη φορά, είναι – τουλάχιστον σε ένα θεωρητικό επίπεδο – δύσκολο να ανακληθεί αυτή η απόφαση. Οι νομικοί προτείνουν διαφορετικές ερμηνείες του νομικού status της απόφασης του Δικαστηρίου, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτό το γεγονός θα έχει έναν άμεσο αντίκτυπο στις ζωές των γυναικών. Η άμβλωση θα είναι πια διαθέσιμη μόνο στο εξωτερικό, κάτι το οποίο σημαίνει ότι θα είναι σύνθετη, θα απαιτεί πολύ χρόνο, θα είναι ακριβή και συχνά μη προσβάσιμη στις γυναίκες της εργατικής τάξης. Το να εξαναγκάζονται οι γυναίκες να γεννούν βρέφη χωρίς καρδιές ή άλλα ζωτικά όργανα ισοδυναμεί με υποβολή σε υποβολή σε βασανιστήριο, που απαγορεύεται από το Πολωνικό Σύνταγμα. Κάποιοι νομικοί ήδη προτείνουν αυτή την οδό για τη νομική μάχη που πρόκειται να δοθεί – στο μεταξύ θα προκληθεί ανυπολόγιστος πόνος από αυτή τη φριχτή απόφαση.
Μια άλλη πλευρά είναι οπωσδήποτε, η διασπορά του Covid-19 που θα προκληθεί από τις μαζικές διαδηλώσεις που προκάλεσε αυτή η απόφαση. Την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου η Πολωνία έφτασε στα 20.000 θετικά κρούσματα ημερησίως ξεπερνώντας το 30% των θετικών αποτελεσμάτων στα τεστ (ο ΠΟΥ[i] υποστηρίζει ότι ένα ποσοστό της τάξης 5% θετικών αποτελεσμάτων στα τεστ μπορεί να είναι διαχειρίσιμο). Υπάρχει μια ιδιαίτερη αίσθηση μιας επικρεμάμενης απειλής: η πολιτική αντιμετώπισης έχει υπάρξει μέχρι σήμερα ελλιπής και συγκυριακή, με ένα εύρος που εκτείνεται από το oλοκληρωτικό lockdown μέχρι και μηδενικούς περιορισμούς όπως συνέβη το καλοκαίρι. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ο αντίκτυπος του Covid-19 είναι έντονα έμφυλος, καθώς η ανεργία, οι ευθύνες της φροντίδας βαραίνουν δυσανάλογα τις γυναίκες, για να μην αναφέρουμε ότι όλα τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 10 ετών παρακολουθούν τα σχολικά μαθήματα από το σπίτι μέσω διαδικτύου και χρειάζονται φροντίδα. Είναι ένα θαύμα πως αυτή η χώρα λειτουργεί ακόμη.
Από τη στιγμή της ανακοίνωση της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου εδώ και μια εβδομάδα περίπου, μαζικές φεμινιστικές διαδηλώσεις πραγματοποιούνται σε ολόκληρη τη χώρα και μια εθνική απεργία καλέστηκε[ii]. Μπορείς να μας δώσεις μια ανατροφόδοτηση από τα όσα συμβαίνουν; Αλλάζει το πολιτικό κλίμα;
KS: H κλίμακα, η ποικιλία και η γεωγραφική διασπορά των διαδηλωτών είναι εντελώς πρωτόγνωρη στη δημοκρατική Πολωνία. Μικρές πόλεις με πληθυσμό μικρότερο των 5000 διαδηλώνουν, σε κάποιες πόλεις οι αγρότες επίσης συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις, οι οδηγοί των Τραμ επίσης συμμετέχουν, αρκετοί δημόσιοι θεσμοί και οργανισμοί έχουν εκφράσει την αλληλεγγύη και την υποστήριξη τους με τυπικό ή έμμεσο τρόπο. Οι διαδηλώσεις είναι μαζικές, διαφοροποιημένες, δημιουργικές και συνολικά χωρίς προηγούμενο. Το πολιτικό κλίμα αλλάζει, αλλά ακόμη είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς αν αυτό θα είναι προς το καλύτερο. Οι διαδηλώσεις οπωσδήποτε δημιουργούν μια αίσθηση ότι τα πράγματα δε μπορούν να συνεχίσουν ως συνήθως: σχεδόν μισό εκατομμύριο άνθρωποι είναι στον δρόμο. Ωστόσο, η απάντηση της κυβέρνησης αφήνει ελάχιστη ελπίδα για την υπέρβαση αυτής της κρίσης. Ειδικότερα, η απεύθυνση του Jaroslaw Kaczyński’s στους πολίτες την 27η Οκτωβρίου ήταν ανοιχτά επιθετική, και χωρίς καμία διάθεση για εξεύρεση πολιτικής λύσης. Δε χρησιμοποιήσε τη λέξη γυναίκα ούτε μία φορά, αντίθετα έκανε λόγο για κακοποιούς και μηδενιστές που έχουν καταλάβει τους δρόμους. Eνώ, οι γυναίκες διαδηλώνουν στους δρόμους, ο Kaczyński καλεί τους υποστηρικτές του να εμποδίσουν με φυσικά μέσα τις διαδηλώσεις. Η κυβέρνηση κρατάει τα σχολεία ανοιχτά, αλλά έκλεισε όλα τα νεκροταφεία στη γιορτή των Αγίων Πάντων. Τίποτα από όλα αυτά δε βγάζει νόημα, το κράτος είναι στα πρόθυρα της παράλυσης.
Είναι η διεθνής φεμινιστική αλληλεγγύη και συνεργασία σημαντική σήμερα; Πώς μπορούν άλλες φεμινιστικές συλλογικότητες, ομάδες, και ακτιβιστές και ακτιβίστριες των κοινωνικών δικαιωμάτων να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους σε αυτόν τον αγώνα με πιο αποτελεσματικούς τρόπους;
Κ.S.: Το να μοιραζόμαστε εμπειρίες είναι σημαντικό. Την περασμένη χρονιά, κατά τη διάρκεια μιας σύσκεψης ειδικών στα θέματα ισότητας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έκανα μια παρόμοια ερώτηση σε μια ιρλανδή πολιτικό: δηλαδή, τη ρώτησα ποιές συμβουλές θα μπορούσε να δώσει στις Πολωνές γυναίκες, αντλώντας από την ιρλανδική εμπειρία της επιτυχημένης πολιτικής καμπάνιας για την αναγνώριση του δικαιώματος στην άμβλωση. Η απάντηση της είχε τρία επίπεδα και θα την παραφράσω εδώ με αυτόν τον τρόπο: «Πρώτα, μην επικεντρώνεστε αποκλειστικά στη δική σας αφήγηση, επιτεθείτε στους αντιπάλους σας. Αναδείξτε την υποκρισία των πολιτικών και των λόμπι ενάντια στις αμβλώσεις, δείξτε ότι οι γυναίκες τους κάνουν αμβλώσεις όταν τις χρειάζονται. Είναι ενάντια στις αμβλώσεις μόνο όταν τους βολεύει! Δεύτερον: δώστε βήμα στις επιζήσασες, στις γυναίκες που έχουν υποστεί όλες τις αρνητικές συνέπειες της έλλειψης πρόσβασης στην άμβλωση. Δώστε βήμα σε όλες τις επιζήσασες της βίας, κάντε γνωστές τις ιστορίες που φέρνουν στο φως την τρομακτική υποκρισία της εκκλησίας και των διεφθαρμένων συστημάτων εξουσίας. Και τελικά, μη περιμένετε την Ευρώπη. Αυτές οι μάχες πρέπει να κερδίζονται στο σπίτι.». Νομίζω πως οποιαδήποτε και να είναι η πολιτική έκβαση αυτών των διαδηλώσεων, είμαστε στη διαδικασία που προσεγγίζουμε αυτή την αλλαγή αντίληψης.
*H Κinga Stanczuk είναι εκπαιδευτικός, μεταφράστρια και ερευνήτρια – ιστορικός.
[i] Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
[ii] Γενική Απεργία καλέστηκε από τις γυναικείες οργανώσεις στις 28.10.2020 στην οποία συμμετείχαν συνδικάτα, σωματεία, εργατικές οργανώσεις, φοιτητικοί σύλλογοι σε ολόκληρη την χώρα. Από τότε έχουν πραγματοποιηθεί κι άλλες, πρωτοφανούς μαζικότητας συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
For English Scroll Down
Can you briefly describe the historical and political background which led the country’s Supreme Court to impose this shocking ban on women’s reproductive rights in Poland? What is the Polish Church’s role in the promotion of this almost total – abortion ban?
Kinga Stanczuk: The verdict of the Constitutional Court on abortion is indeed shocking but not surprising. The ruling party, Law and Justice (PiS), has a long history of tampering with the legal system. This verdict is nothing else but a logical consequence of the long process of politicization of the judiciary. PiS-nominated judges backed the PiS-led initiative to make abortion unconstitutional. In this particular case, forcing women to carry pregnancies with lethal abnormalities, the ruling party underestimated the power of women’s anger. Or else, they did see it coming and still decided to go ahead with it and consciously stirred the biggest political protests in democratic Poland in the middle of the deadliest pandemic since WW1. This decision is a historic failure of political judgment, if not much, much worse.
Immediately after the ruling was made, the Episcopacy issued a statement ‘expressing deepest joy at this epoch-defining change.’ It is common knowledge that PiS has strong ties to the upper echelons of the Catholic Church and is willing to please the bishops no matter what. The Episcopacy seems to be more determined than ever to win against the Polish women, and even as the protests reached nearly half a million last week, the bishops have not changed their tune. Obviously, the Church has absolutely no obligation to react to the ongoing protests – it is a strictly hierarchical, top-down institution. However, this openly political involvement of the Church has provoked fury in the citizens, many of whom must be, statistically speaking, Catholics themselves. The decision of the Constitutional Court and the backing it received from the Church is seen as an aggressive intervention in the lives of millions of Poles. For the first time, the protests have taken an openly anti-clerical turn, and some protesters picketed directly in the churches during Sunday masses. It’s unprecedented in a country where still over 90% of the population still identifies as Catholic.
Why do you think women’s rights are under attack in Poland amid international health and social crisis? What are the social, political, and gendered impacts of these alarming developments?
KS: The ambition to implement a restrictive ban on abortion and curb women’s reproductive rights has always been there. The government has tried it before. Back in 2016 it backed a draft bill by a right-wing legal think-tank Ordo Iuris, banning abortion in all cases, including when it’s a result of rape or when the pregnant woman needs aggressive medical treatment. In 2016 a wave of women’s protests stopped the government from going ahead, but this time the decision is, theoretically at least, very difficult to revoke. The lawyers are proposing different interpretations of the present status of the Court’s decision, but either way, it will immediately impact women. Abortion will only be available abroad, which means it will be complicated, time-consuming, expensive, and often simply unavailable to working-class women. Forcing women to give birth to babies with no hearts or other vital organs amounts to torture, which as such, is forbidden by the Polish constitution. Some lawyers are already suggesting this avenue for further legal battle –meanwhile, there will be very real suffering resulting from this horrible decision.
Another aspect is, of course, the spread of COVID-18 resulting from the mass protests caused by the ruling. In the final week of October, Poland had reached 20k daily cases and over 30% rate of positive tests (WHO says that the pandemic is ‘manageable’ with 5% positive tests). There is a certain sense of a pending doom: the policy so far has been hectic and random, varying from harsh lockdown to no restrictions during the summer. Studies show that the impact of COVID-19 is heavily gendered as unemployment, the burden of additional care hits women most, not to mention the fact that schoolchildren above the age of 10 have their classes moved online and require care at home. It’s a miracle the country is still running at this point.
Since the announcement of the Supreme Court’s decision almost a week ago, massive feminist manifestations and protests are taking place all over the country, and a nationwide strike was called. Can you give us an overview? Is the political climate changing?
KS: The scale, variety, and geographical spread of the protests are unprecedented in democratic Poland. Small towns such with a population of under 5000 are protesting. In some cities, farmers have joined the protests. Warsaw tram drivers have joined, many public institutions have formally, or semi-formally expressed support. The protests have been massive, varied, vulgar, creative and overall unprecedented. The political climate is changing, but at this point it’s hard to say if it’s for the better. The protests have indeed brought a sense that things cannot continue as usual: almost half a million people said so in the streets. However, the government’s response leaves little hope for overcoming the crisis; especially Jarosław Kaczyński’s address to the nation on the 27th of October was openly confrontational, with absolutely no will to find a political solution. He did not use the word ‘woman’ once; instead, he talked about criminals and ‘nihilists’ taking the streets. The women are marching across the country, Kaczyński calls on his supporters to physically block the protests. The government keeps the schools open, but closed the cemeteries on All Saints Day. None of this makes sense, it’s a near-paralysis of the state.
Is international feminist solidarity and collaboration important now? How can other feminist collectives, groups, and social rights activists contribute and express their solidarity to this struggle more effectively?
KS: Sharing experiences is essential. Last year, during an expert panel at the European Parliament, I asked a similar question to an Irish female politician: what tips she could offer to Polish women, given the Irish experiences in successfully campaigning for abortion rights. Her answer was threefold, and I will paraphrase it here: ‘Firstly, don’t focus exclusively on your own narrative – attack your opponents. Show the hypocrisy of the politicians and anti-abortion lobbies, show that their wives have abortions when they need them. The right strictly anti-abortion only when it suits them! Secondly: give a platform to the victims, the women who are actually hurt by the lack of abortion access. Give a platform to all violence victims, stories that show the Church’s terrifying hypocrisy, of the corrupt systems of power. And lastly, don’t wait for Europe. These battles have to be won at home.’. I think that whatever the political outcome of the current protests, we are now in the process of achieving that mental change.
*Kinga Stanczuk is a teacher, feminist and intellectual historian.
