“Υπάρχουν δύο φύλα: Οι φασίστες και οι αντιφασίστες.” Τζούντιθ Μπάτλερ
Τίποτα νέο. Τίποτα διαφορετικό.
Το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει ξανά με ένταση ένας διάλογος που προσπαθεί να διασπάσει το φεμινιστικό κίνημα, προτάσσοντας τις διεκδικήσεις γύρω από τα ζητήματα των γυναικών. Αυτή η ιεράρχηση για τα γυναικεία ζητήματα πατάει στη παραγωγή ενός λόγου όπου ο “εχθρός” είναι οι ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, παραγνωρίζοντας σκοπίμως τον τρόπο που επιδρούν στα σώματα μας οι πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας. Βέβαια, αυτός ο διάλογος και οι διαφορετικές θέσεις που διατυπώνονται στο πλαίσιο του δεν είναι νέος.
Μέσα από τη διαθεματικότητα, αυτός ο διάλογος ανανεώνεται και σταδιακά μετασχηματίζεται. Η διαθεματική προσέγγιση είναι συνυφασμένη με την ανάδυση μιας νέας μορφής θεώρησης του πολιτικού και της σύνδεσης των φεμινιστικών/ΛΟΑΤΚΙ, αντι-αποικιακών και αντιρατσιστικών αγώνων. Η αναγνώριση της διασύνδεσης των διαφορετικών μορφών καταπίεσης αποτέλεσε μια καθοριστική τομή που συνέβαλε σημαντικά στον μετασχηματισμό των διεκδικήσεων του φεμινιστικού κινήματος και στη μετατόπιση από τα αιτήματα για πολιτική ισότητα στα θέματα που αφορούν όλες τις όψεις των κοινωνικών σχέσεων και την εργασία. Στο ίδιο πλαίσιο, η έννοια της πατριαρχίας δεν αντιμετωπίζεται ως μια ιστορική κατηγορία, αλλά όπως την ανέδειξε η φεμινιστική κριτική ως ένα σύστημα σχέσεων από το οποίο απορρέουν διαφορετικές μορφές καταπίεσης που δεν αφορούν αποκλειστικά τις γυναίκες.
Η διάδοση αυτής της θεωρητικής θέσης και συνεπώς η ανανέωση της πολιτικής πρακτικής που έφερε, ερμηνεύθηκε από μειοψηφικά κομμάτια του φεμινιστικού κινήματος ως αμφισβήτηση της αναγνώρισης του ρόλου, που με τόσο κόπο είχαν κατακτήσει στο κίνημα. Αυτή η αντίληψη εκτός του ότι δε βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα, οδηγεί και σε μια στρεβλή αναπαράσταση των φεμινιστικών και ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεων ως ανταγωνιστικών μεταξύ τους. Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις δυστυχώς οδηγεί στην ενσωμάτωση και αναπαραγωγή πατριαρχικού, ομοφοτρανσφοβικού λόγου από υποκειμενικότητες που θα ήταν αναμενόμενο να αγωνίζονται για την εξάλειψη κάθε μορφής πατριαρχικής καταπίεσης και βίας.
Για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι η πατριαρχία δεν καταπιέζει μόνο τις cis ετεροφυλόφιλες γυναίκες, αλλά όλα τα άτομα και κυρίως όλα εμάς που ξεφεύγουμε από το ετεροκανονικό πλαίσιο: από τους cis γκέι άντρες μέχρι τα trans άτομα και τα enby. Η πατριαρχία δημιουργεί ένα καταπιεστικό πλαίσιο για όλα τα άτομα που δεν είναι στην κορυφή της κοινωνικο-οικονομικής πυραμίδας. Όπως έχουν σημειώσει μαρξίστριες-φεμινίστριες οικονομολόγοι, ο καπιταλισμός και η πατριαρχία είναι αλληλοσυμπληρούμενα συστήματα, που εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή τους μέσα από την ανατροφοδότηση και διατήρηση των κοινωνικών ιεραρχιών. Ο ρατσισμός και οι σύγχρονες μορφές απαρτχάιντ αποτελούν επίσης θεμέλια αυτού του διεθνοποιημένου άνισου συστήματος οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων.
Αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι να οικοδομούμε κοινότητες αγώνα. Τα στεγανά που προσπαθούν να δημιουργήσουν κομμάτια του φεμινιστικού κινήματος, αποκλείοντας κάποιες κοινότητες που βιώνουν πολλαπλές καταπιέσεις και ταυτόχρονα στοχοποιούνται από τα ανερχόμενα νεοφασιστικά και νεοσυντηρητικά ρεύματα σε διεθνές επίπεδο, αποδυναμώνουν το φεμινιστικό κίνημα. Πρέπει να είναι σαφές ότι μόνο με το να συνεχίσουμε όλα μαζί να οικοδομούμε κοινές κοινότητες αγώνα, με ισότητα και αποδοχή, θα μπορέσουμε να προκαλέσουμε ρωγμές στην πατριαρχία και στον καπιταλισμό.
Η έννοια του κοινωνικού φύλου και η αμφισβήτηση της δυαδικότητας
Η διχοτομική πρόσληψη των υποκειμένων δεν είναι ζήτημα βιολογίας αλλά το πως στη δυτική σκέψη κυριάρχησε αυτή η λογική. Έχουμε εκπαιδευτεί να βλέπουμε τα πάντα μέσα από ένα πρίσμα διπόλου: άνδρας-γυναίκα, καλό-κακό, σώμα-ψυχή. Αυτό το σύστημα σκέψης δεν επιτρέπει τα υποκείμενα να σκεφτούν ούτε με όρους κοινωνικών κατασκευών ούτε να αντιληφθούν το φύλο και τη σεξουαλικότητα υπό την έννοια του φάσματος.
Η αμφισβήτηση της έμφυλης δυαδικότητας και συνεπώς του συστήματος ρόλων και ιεραρχιών που απορρέουν από την εννοια επίσης δεν είναι κάτι νέο στη φεμινιστική θεωρία και πολιτική. Ψήγματα αυτής υπάρχουν ακόμη και στις πρώιμες φιλοσοφικες- φεμινιστικές θεωρήσεις του 19ου αιώνα. Από τη Σιμόν ντε Μποβουάρ και το «γυναίκα δεν γεννιέσαι, γίνεσαι» που εισηγήθηκε την έννοια της κοινωνικής κατασκευής του φύλου, έως τη ριζοσπαστική τομή του Τζούντιθ Μπάτλερ, η οποία εισήγαγε και ιστορικο-πολιτικά τεκμηρίωσε την έννοια της έμφυλης επιτελεστικότητας, εκτείνεται ένα πλούσιο πεδίο σκέψης, θεωρητικών επεξεργασιών και πολιτικών πρακτικών. Αυτό το πεδίο εμπνέει και διατρέχει τους φεμινιστικούς και ΛΟΑΤΚΙ+ αγώνες έως σήμερα.
Επομένως, η αναγωγή της καταπίεσης σε βιολογικούς παράγοντες, πέρα από ανιστόρητη, είναι και επικίνδυνη: τέτοιες συλλογιστικές υπονοούν – είτε το θέλουν είτε όχι – ότι η πατριαρχία είναι διαχρονική, σχεδόν «φυσική» και κατ’ επέκταση ανίκητη. Εννοείται ότι για εμάς η πατριαρχία και ο καπιταλισμός είναι συστήματα που μπορούν να ανατραπούν, μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες όλων των καταπιεζόμενων ομάδων.
Διμέτωπος αγώνας ενάντια σε πατριαρχία και νεοφασισμό
Η συγκυρία είναι αρκετά δυστοπική με αποκορύφωμα, φυσικά, την εκλογή του Τραμπ στην Αμερική. Τα δικαιώματα σχετικά με το φύλο και τη σεξουαλικότητα δέχονται συνεχώς επίθεση από τον νεοφασισμό και την ακροδεξιά, η οποία φαίνεται να βγαίνει ξανά στο προσκήνιο και στην Ευρώπη. Η ανάκληση της νομιμότητας των εκτρώσεων στην Αμερική είναι το πρώτο πλήγμα που δείχνει ότι η ακροδεξιά έχει ψηλά στην ατζέντα της την προστασία της «οικογένειας», καθώς την θεωρεί διαχρονικά έναν από τους βασικούς πυλώνες αναπαραγωγής του έθνους. Το βλέπουμε όμως αυτό και στην Ελλάδα με την εκλογή όλο και περισσότερων ακροδεξιών κομμάτων στην Βουλή. Τα κόμματα αυτά εξαπολύουν μια επίθεση στα αναπαραγωγικά δικαιώματα με πρόσχημα την προστασία της «ελληνικής οικογένειας. Η προστασία αυτή αφορά αποκλειστικά στρέιτ άτομα και κυρίως το πρότυπο της παραδοσιακής, πυρηνικής οικογένειας. Όλα τα παραπάνω εντάσσονται σε μια ευρύτερη επίθεση κατά της αυτοδιάθεσης, του δικαιώματος στην επιλογή, της ελευθερίας και της ισότητας. Παράλληλα, εξυπηρετούν εθνικιστικά και πατριαρχικά αφηγήματα που στοχεύουν στη διαιώνιση της ελληνικής οικογένειας σύμφωνα με τις νόρμες της πατριαρχίας και τις επιταγές του καπιταλισμού.
Πέρα από τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, ο νεοφασισμός έχει βάλει στο στόχαστρο και την τρανς κοινότητα, προσπαθώντας να πάρει πίσω κεκτημένα δικαιώματα χρόνων. Στην Αμερική ο Τραμπ απαγόρευσε την αλλαγή της ταυτότητας φύλου στα νομικά έγγραφα, δήλωσε ότι τα φύλα είναι δύο -φράση που αναπαράχθηκε και από τον Μητσοτάκη- και κήρυξε έναν συνολικότερο πόλεμο στις πολιτικές ισότητας για καταπιεζόμενες ομάδες. Η επίθεση που δέχεται η trans κοινότητα είναι σε ευθεία σύνδεση με την επίθεση στα αναπαραγωγικά δικαιώματα των ατόμων με μήτρα και στα δικαιώματα των ατόμων με σεξουαλικό προσανατολισμό διαφορετικό από τον ετεροκανονικό. Η trans κοινότητα μπορεί να ιδωθεί και ως μια μειονότητα η οποία διώκεται, αφού πλέον δεν αναγνωρίζεται από το Αμερικανικό κράτος η ύπαρξη της.
Τι δε χωράει στον φεμινισμό (μας);
Είναι πολύ δυσάρεστο και βαθύτατα απογοητευτικό ενεργά κομμάτια του φεμινιστικού κινήματος να υιοθετούν ομοτρανσφοβικές αντιλήψεις, το περιεχόμενο των οποίων βρίσκεται σε σύμπνοια με τον κυρίαρχο και συστημικό λόγο· λόγος ο οποίος σφραγίζεται από τις πολιτικές της ακροδεξιά. Ομοτρανσφοβία, τρανσμισογυνισμός, terf και swerf λόγος και πρακτικές στον φεμινισμό μας δεν χωράνε. Οι καταπιέσεις μας συνδέονται, ο κοινός εχθρός μας είναι πατριαρχία-κεφάλαιο-κράτος, επομένως για μας κοινοί είναι και οι αγώνες όλων των θηλυκοτήτων και των queer ατόμων. Ακόμη, δεν μπαίνουμε στη ζυγαριά, δεν είμαστε ένα ποσοστό, ούτε ανεχόμαστε να απαξιώνεται, να υποβιβάζεται η καταπίεση που δεχόμαστε ως «μειοψηφική». Πρόκειται για μια επικίνδυνη λογική, που πέραν των άλλων αφήνει μισαναπηρικές αιχμές.
Υπάρχουν πολλοί φεμινισμοί, ωστόσο κανένας από αυτούς δεν είναι φεμινισμός των αποκλεισμών και της ομοτρανσφοβίας. Ακόμη περισσότερο, μια εκδοχή φεμινισμού που καταλήγει να αφορα ίσως μόνο τις αρτιμελείς cis λευκές προνομιούχες γυναίκες τίποτα δεν έχει να εισφέρει στον αγώνα της κοινωνικής χειραφέτησης. Ευτυχώς, για μας ο φεμινισμός είναι αγώνας για όλα τα καταπιεζόμενα άτομα: τα trans, τις σεξεργάτριες, τους μετανάστες και τις προσφύγισσες, τις εργαζόμενες, τα ανάπηρα, τις φτωχές.
Τι θέλουμε να είναι ο φεμινισμός μας; Ένα ενιαίο διαθεματικό, διεθνιστικό φεμινιστικό/ΛΟΑΤΚΙ κίνημα
H εξατομίκευση είναι ένα εργαλείο που εξυπηρετεί το καπιταλιστικό/ νεοφιλελεύθερο σύστημα. Πρόκειται για εμπεδωμένη κυρίαρχη πρακτική που μας αποκόβει από τη συλλογική δράση και οργάνωση. Αναγνωρίζοντας αυτή την τακτική, η απάντησή μας δεν μπορεί να είναι άλλη από ένα ενιαίο φεμινιστικό και ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα με αντικαπιταλιστικό και διεθνιστικό προσανατολισμό. Ένα τέτοιο κίνημα είναι απαραίτητο προκειμένου να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις αντιθέσεις που σήμερα οξύνονται σε διεθνή κλίμακα. Σε αυτό το πλαίσιο πρώτα εμείς οφείλουμε να σεβόμαστε, να αναγνωρίζουμε τις διαφορετικές ταυτότητες ώστε να χωράμε όλα: τα καταπιεσμένα από την πατριαρχία και τον καπιταλισμό, οι κοινότητες που βρίσκονται στο στόχαστρο ομοτρανσφοβικών και ρατσιστικών ρητορικών και πρακτικών. Θέλουμε να συνυπάρχουμε στους ίδιους χώρους και αγώνες με σεβασμό και φροντιστικότητα. Στο κίνημα που οραματιζόμαστε όταν δεν υπάρχουν αρκετές λέξεις για να περιγράψουμε τις διαφορετικότητες μας, θα φτιαχνουμε καινούργιες. Θέλουμε να αγωνιζόμαστε ισότιμα και αλληλέγγυα, όπως αρμόζει σε ένα τέτοιο κίνημα. Όπως αρμόζει στη κοινωνία που οραματιζόμαστε και παλεύουμε να δημιουργήσουμε.
Προτιμάμε να δίνουμε ενέργεια και χρόνο στο να χτίζουμε γέφυρες ανάμεσα στις κοινότητες μας. Να είμαστε κομμάτι αυτού φεμινιστικού, διαθεματικού κινήματος που είναι απέναντι σε φυλετικές και έμφυλες διακρίσεις και ρατσιστικές συμπεριφορές. Ανασπόσπαστα και ισότιμα μέρη του οποίου είναι οι trans γυναίκες και οι γκέι άνδρες και κάθε είδους διαφορετική θηλυκότητα, αρρενωπότητα ή μη δυαδική ταυτότητα. Γυναίκες, queer, γκέι, trans άτομα πρέπει και θέλουμε να είμαστε ενωμένα κα να παλεύουμε για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω φύλου αλλά και να συνομιλούμε αντίστοιχα και με τα αντιρατσιστικά κινήματα για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω φυλής και καθε ειδους καταπιεσης που η πατριαρχια ασκει στα σώματα. Η κυρίαρχη κουλτούρα προσπαθεί κάθε μέρα και με κάθε δυνατό τρόπο να μας επιβληθεί.
Εμείς θα παλεύουμε για την ανατροπή αυτής της κουλτούρας και του συστήματος που τη γεννά. Θα παλεύουμε για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου που θα χωράει όλους τους κόσμους μας.
Παιδιά βαλτε φωτιά, βαλτέ φωτιά!
Βαλτέ φωτιά για να βάλετε τάξη.
Βάλτε φωτιά, φέρτε αταξία.
Φέρτε αταξία για να βάλετε τάξη!
